De afgelopen jaren zijn letterlijk honderden citizenscience-projecten bij Scivil de revue gepasseerd. Isaak Vandermaesen en Sven Speybrouck zijn nog maar net aan boord als projectmedewerkers bij amai!. Voor hen duizelen de projecten nog wat voor de ogen maar Karen, Charlotte, Sanne, Jef en algemeen coördinator Annelies Duerinckx zijn al wat langer ondergedompeld in de burgerwetenschap. In hun job promoten, verbinden, vernieuwen en ondersteunen ze dagelijks burgerwetenschap in Vlaanderen. Ze zagen en zien het citizenscience-landschap voor hun ogen professionaliseren. In een rondetafelgesprek gaan ze unisono in op de uitdagingen in de door hen geliefde sector.

Open domeinen

Jullie zijn het geknipte gezelschap om de vinger te leggen op de grote troeven van een citizenscience-project. Waarin schuilt de grote kracht van burgerwetenschap? 

Karen Verstraelen, projectcoördinator amai!: “Projecten die vanuit de burger vertrekken illustreren, volgens mij, de ware kracht van citizen science. Burgers zetten samen een maatschappelijk probleem op de agenda en pakken het ook aan. Zo was ik getroffen door het amai!-project Waste Watchers, waarbij burgers samen met wetenschappers aan de slag gaan om Scheldeoevers te reinigen van zwerfafval.”
Charlotte Hens, projectmedewerker educatie en adviseur citizen science: “Wat mij opvalt, is dat er enerzijds brede, door media ondersteunde projecten zijn waar massaal veel burgers in participeren en anderzijds zie je even waardevolle, kleinere initiatieven opduiken, zoals Vierkante meter, iedereen archeoloog. Grote en kleine projecten in erg diverse onderzoeksdomeinen worden fijn door de media opgepikt en krijgen aandacht. In alle domeinen is burgerwetenschap nu een optie.” 
Annelies Duerinckx, algemeen coördinator Scivil: “Je kan terecht stellen dat er in Vlaanderen in amper vijf jaar enorm snel aan expertiseopbouw is gedaan. In 2018 lanceerde de Vlaamse overheid een algemene oproep voor projecten, zodat de methode van de burgerwetenschap bekend zou geraken. Twintig projecten werden op die manier geselecteerd, gefinancierd en gerealiseerd. Scivil adviseerde de overheid en begeleidde de geselecteerde projecten. Nadien kwamen er meer specifieke Vlaamse oproepen met een focus op bepaalde thema’s zoals AI of de Vlaamse voedselstrategie. Nu, in een volgend stadium zien we dat ook universiteiten zoals de VUB en KU Leuven een eigen interne oproep lanceren in het domein van citizen science en dat meer en meer organisaties burgerwetenschap inbedden in hun algemeen beleid. Scivil is er niet alleen voor concrete citizenscience-projecten, maar begeleidt ook organisaties bij het inpassen van citizen science in hun algemene werking.”

Motor van verandering

Welke vooroordelen ten opzichte van citizen science hebben jullie in de afgelopen vijf jaar zien smelten als sneeuw voor de zon? 

Sanne Strouven, adviseur communicatie Scivil en Brightlab: “Opvallend is dat wetenschappers ons makkelijker vinden en ook steeds vroeger in het proces, dus voor de uitrol van hun project. Dat was vroeger anders. Toen was het luik ‘burgers betrekken’ eerder bijkomstig en wou men die component er slechts op het laatste moment aan toevoegen. Er is de laatste jaren zeker een meer volwassen kijk op citizen science gekomen. Ook op Europees vlak zie je een kentering, in Europese projectoproepen wordt nu steeds vaker expliciet naar citizen science verwezen. Kortom, burgerwetenschap wordt ernstiger genomen, bepaalde mythes zijn doorprikt. Zo hebben we de vraag: ‘is citizen science een kostenbesparende methode?’ al even niet meer gekregen.” 
Jef Van Laer, adviseur citizen science: “We weten dat burgeronderzoeken net zo’n betrouwbare data kunnen opleveren als de klassieke wetenschappelijke onderzoeken. Het vooroordeel ten opzichte van citizen science, namelijk dat het zou leiden tot onzorgvuldige of onwetenschappelijke bevindingen, is vandaag minder sterk aanwezig dan enkele jaren terug. Burgerwetenschapsprojecten werken met nauwgezette protocollen en bewaken rigoureus de datakwaliteit. Zo kan burgerwetenschap als aanpak net zo goed leiden tot excellente wetenschap met peer-reviewed publicaties en nieuwe kennis.”
Annelies: “We zien bovendien een echte evolutie. Sinds CurieuzeNeuzen in 2018 citizen science breed onder de aandacht bracht, is er als het ware een blik van mogelijkheden geopend. Burgers verzamelen data en gebruiken de kracht van die data om een maatschappelijk probleem aan te kaarten en in veel gevallen ook op te lossen. Zo zie je dat data een hefboom kunnen zijn. Zowel wetenschappers als politici pikken de bezorgdheid op, je zou kunnen zeggen dat we in veel gevallen evolueren naar een data-driven policy. Burgers kunnen zo de motor zijn van maatschappelijke verandering.”
Sven Speybrouck, verantwoordelijke communicatie bij amai!: “Citizen science brengt het wetenschappelijk onderzoek opnieuw uit de ivoren toren. "Verzet begint niet met grote woorden maar met kleine daden.", zo begint een prachtig gedicht van Remco Campert. Het eindigt met: "Jezelf een vraag stellen. Daarmee begint verzet. En dan die vraag aan een ander stellen." Dat is precies hoe citizen science werkt. Wetenschapper of geen wetenschapper, dat maakt niet uit. Het is de gedeelde nieuwsgierigheid die telt. Hoe die mensen bij elkaar kan brengen en hen kan inspireren om samen bergen te verzetten, dat vind ik heel mooi.

Welke kentering staat er op jullie radar in de nabije toekomst? Waar kijken jullie naar uit? 

Charlotte: “Waar ik persoonlijk sterk naar uitkijk is de oplevering van de CitSciScan, een inventarisatie van citizenscience-projecten in België. In de zomer deden een drietal jobstudenten een uitgebreide online zoektocht, volgens een vooraf bepaald protocol. Dat leverde een dataset van bijna 300 projecten op, die we vervolgens in een survey grondiger bevraagden. Sleutelelementen zoals thema, initiatiefnemers, financiering en timing kwamen aan bod. Dat betekent dat we nu over een vrij grondige dataset beschikken die we kunnen analyseren. Niet alleen met betrekking tot de behandelde onderwerpen en de gevolgde aanpak, maar ook qua financiering en samenwerkende partners. De CitSciScan zal beleidsmakers de kans geven om na te gaan in welke wetenschappelijke of maatschappelijke domeinen er bijvoorbeeld nog weinig initiatieven zijn op dit moment en of het zou lonen om daar specifiek acties voor te ondernemen.”
Jef: “Ik zie een algemene kentering op het vlak van participatie. Je mag zeker stellen dat burgerwetenschap en in ruime zin participatie steeds verder doordringen, niet alleen in onderzoeksinstellingen, maar ook in maatschappelijke organisaties en koepelinstellingen. Zo is er aandacht voor burgerwetenschap bij kennisinstellingen en overheden, maar evengoed bij patiëntenorganisaties, in de erfgoedsector en de sociale sector. Participatie en burgerwetenschap zijn dikwijls een zaak van matchmaking. Aan de ene kant zijn er wetenschappers die op zoek gaan naar wetenschappelijke antwoorden in een specifiek domein zoals de slaap of het omgevingsgeluid, zij zoeken burgers die hun vragen kunnen helpen beantwoorden. Aan de andere kant stellen middenveldorganisaties of lokale besturen zich bepaalde onderzoeksvragen, maar ze kunnen ze niet scherp genoeg afbakenen en weten niet meteen welke onderzoekers of welke instellingen ze moeten aanspreken.”

Netwerken werken 

In welke mate is Scivil actief op internationaal vlak en zal die aanwezigheid in de toekomst toenemen? 

Charlotte: “Ondanks, of net door het feit dat we een kleine, hechte ploeg zijn, kunnen we veel, ook internationale, output genereren. We werken bij Scivil slechts met vijf en sinds kort, met de komst van Isaak en Sven, met zeven werknemers. Toch hebben we een breed vertakt, sterk netwerk. Dat loont, we krijgen uitermate positieve reacties op onze events en publicaties, ook op onze Nederlandstalige en Engelstalige nieuwsbrieven trouwens.”
Karen: “Dat klopt, ik zie veel heil in een uitbreiding van ons internationaal luik. We zien dat onze online toolkits, onze templates en gidsen, zoals de gids voor beleidsmakers, de educatiegids en de communicatiegids, veel succes kennen. Waar relevant vertalen we die naar het Engels. Zo kunnen we bijvoorbeeld ook de amai!-methode internationaal uitdragen en complexe beleidsthema’s behapbaar maken voor de internationale citizen science community.”
Annelies: “In Vlaanderen maken we, met de steun van de Vlaamse overheid, elke dag onze naam als kenniscentrum inzake burgerwetenschap waar, maar we tillen die expertise ook naar het Europees niveau. Binnen de Europese Citizen Science Associatie (ECSA) zijn we een actieve partner. We promoten er Vlaanderen als een actieve, volwassen citizenscience-regio, en wisselen kennis uit met andere Europese partners. Het is een enthousiast, gepassioneerd netwerk waar we veel fijne contacten hebben. Recent zoeken we ook toenadering tot het Belgische (federale) en het Waalse niveau. De bedoeling is vooral dat al onze netwerken elkaar in de toekomst zullen versterken.”

Technologie integreren 

Hoe zie je je eigen job in de toekomst evolueren? Welk project staat op je bucketlist? 

Sanne: “Mijn job zal in essentie niet wijzigen maar er zijn natuurlijk op het vlak van communicatietechnologie belangrijke nieuwe ontwikkelingen zoals AI en die boot mogen we als Scivil zeker niet missen. Het is een extra tool, een kracht die we kunnen inzetten.” 
Isaak: “Het spreekt voor zich dat ik nu in mijn derde werkweek nog geen grote statements kan doen, maar als projectmedewerker bij amai! ligt mijn werkpunt in ieder geval in het overbruggen van de kloof tussen AI en de burgers. In essentie gaat het om samen bouwen aan de toekomst en om het bewaken van een democratische transfer van AI-kennis. Een droommissie eigenlijk, om die liefde en passie voor AI door te geven.”
Charlotte: “Wat mij betreft ligt de uitdaging in educatie. Meer leerkrachten betrekken bij burgerwetenschapsprojecten is een must. Nu zien we wel dat bepaalde lespakketten of navormingen zoals deze over AI en ChatGPT zeer succesvol zijn, maar dat zijn speldenprikken. We zouden citizen science echt volop in het onderwijs kunnen integreren, in lespakketten maar ook in brede schoolprojecten, zelfs in huiswerktaken. Wetenschappers en onderzoeksgroepen kennen momenteel nog te weinig het potentieel van leerlingen en leerkrachten.”
Jef: “Wij zijn als Scivil ingebed binnen imec en net in het domein van de computerwetenschappen, wiskunde, engineering of nano- en chiptechnologie zien we betrekkelijk weinig citizenscience-initiatieven opduiken. Het lijkt me een mooie uitdaging voor de toekomst om citizen science binnen te brengen in die onderzoeksdomeinen waar ze nog weinig ingang heeft gevonden.”
Annelies: “Als Scivil willen we rustig verder groeien, onze expertise aanscherpen en voor vele initiatiefnemers het vertrouwde baken blijven dat we nu al zijn. Een leuk zijproject waar ik naar uitkijk is ons testje “Welk type citizen scientist ben jij?”, dat je kan vertellen welk type van citizen science bij jouw profiel past, zodat je als burger gericht kan meewerken aan een project in je interessesfeer. We hebben ook nog heel wat ideeën voor nieuwe gidsen die ik graag samen met ons netwerk zou realiseren, zoals een gids over de juridische en privacyaspecten van citizen science.”

Diversificatie

Waar zien jullie voor Scivil nog groei en bloei mogelijk, wat zijn de onontgonnen terreinen die jullie graag willen verkennen? 

Jef: “Toen Scivil vijf jaar geleden begon, lag onze focus op de academische wereld. Langzamerhand hebben we onze voelsprieten uitgebreid naar (lokale) overheden, middenveldorganisaties en het onderwijs. In de komende vijf jaar willen we nog andere hoeken van de maatschappij verkennen, zoals sociale organisaties en koepels, bibliotheken en hogescholen. Zeker in die laatste partner geloof ik sterk, we hebben gezien dat er bij de amai!-oproep van de Vlaamse overheid veel hogescholen intekenden. Dat is zeker niet vreemd want hogescholen zijn sterk ingebed in het maatschappelijk lokaal weefsel en ze verrichten onderzoek dat nauw aanleunt bij maatschappelijk relevante vragen.”
Annelies: “Waar we vooral op willen inzetten is het vertrouwen van burgers in de wetenschap en in wetenschappers. Citizen science is dé uitgelezen manier om dat vertrouwen te versterken en vooral ook om wantrouwen tegen te gaan. Wie als burger zelf aan wetenschap doet, staat ervoor open, ervaart mee de moeilijkheden en de successen, realiseert zich ook wat de maatschappelijke impact ervan kan zijn. En dat proces kan al jong beginnen. In essentie zijn het allemaal manieren om citizen science via netwerken, partners en vertakkingen te laten groeien en bloeien. Daar doen we het voor.”