Bedreigde bijen 

B&Bee onderzoekt de voedselnood van bijen en de biodiversiteit van het bijenvolk maar hoe gaat het eigenlijk met de bij in Vlaanderen? 

Bijen hebben een bedreigde status, maar niet alle bijen. Sommige bijen gedijen goed in ons antropoceen, andere bijen hebben een rode lijststatus en zijn zeer kritiek. In Vlaanderen leven er meer dan 400 bijensoorten; honingbijen, hommels en solitaire of wilde bijen. Wilde bijen gaan de laatste jaren sterk achteruit. De belangrijkste oorzaken zijn gebrek aan nectar- en stuifmeelbronnen, intensieve landbouw, klimaatverandering en ziekten. Meer bloemen in de tuinen is dus sowieso een goed idee maar de courante niet bedreigde bijen doen het al vrij goed. We moeten bloemen zaaien die bedreigde bijensoorten aantrekken en voedsel geven. 
 

Op basis van welke data kan je definiëren of een bedreigde soort baat heeft bij een sturing van de bloemen die geplant worden? 

We willen de juiste bijen in de juiste regio’s helpen. In regio’s met veel natuurgebied zijn dat andere bijen dan in regio’s met weinig natuur. We hebben een model ontwikkeld met zo’n 600 types landschap die voor bijen al dan niet interessant zijn (verstedelijking, grasland, heide ..). Dat is de eerste stap die we hebben gezet, we zijn gaan bekijken hoe goed je de bijen kan ondersteunen in een bepaald type landschap. In een slechte omgeving zullen courante bloemen gewone bijen aantrekken, in een betere omgeving zien we dat ook meer bedreigde bijen een kans maken. Er zijn een 80 tal bijensoorten waar we in goed gebied op kunnen inzetten. De distributiekaarten van zeldzame bijen zoals de grashommel in de Westhoek tonen ons dat er nog veel potentieel is om bedreigde soorten te ondersteunen.
 

Hotelhouders

Een potentieel dat kan aangeboord worden met de hulp van burgerwetenschappers? 

Met het citizen science project “B&Bee” willen we vooral de voedselstress van bijen aanpakken, zodat ze een optimale fysiologie en gezondheid hebben en dus toleranter zijn voor andere stressfactoren zoals klimaatopwarming, pesticiden en competitie met invasieve en gedomesticeerde soorten.
We zochten dus burgerwetenschappers die in hun tuin een gratis bijenhotel wilden opstellen, een onderdak voor bovengronds nestelende bijensoorten. We maakten 300 hotels en kregen 600 inschrijvingen. De interesse voor de bij en de bedreiging van de bij is groot. Finaal selecteerden we zo’n 300 meetpunten, 50 tuinen per provincie, we zorgden in onze selectie voor een evenwichtige spreiding van goede en slechte locaties qua bijenvoedsel. In een stedelijke omgeving gedijen andere bijen dan in landbouwgebied. In een meer natuurlijke omgeving kan je tuin een toevluchtsoord zijn voor zeldzame bijen.
 

Naast het plaatsen van het hotel vragen jullie de deelnemers ook om stalen te nemen? 

De burgerwetenschappers krijgen de vraag om twee keer per jaar (in 2021 en 2022, dus vier keer in totaal) een bemonstering uit te voeren. In maart 2021 namen de deelnemers een staal van het aanwezige stuifmeel, zo kunnen we valideren of de omgeving van het bijenhotel al dan niet goed scoort op vlak van plantenbiodiversiteit. In het najaar van 2021, bijen zijn in winterslaap in oktober en november, vroegen we hen om een staal en foto’s. Zo kunnen we de soorten die het bijenhotel bevolken identificeren, dat geeft ons zicht op de bijenbiodiversiteit. Let op, dat is niet evident, de helft van de bijenhotels is het eerste jaar niet gevuld. In die zin is het zaak om ook deze bijenhotelhouders gemotiveerd te houden, want in het tweede jaar kunnen de hotels wel bewoond worden. 
 

Bij-bloem netwerk

Het eerste jaar van het project is achter de rug, het is nog vroeg om conclusies te trekken maar zijn er al belangrijke data binnen gekomen? 

Wel, een extra dimensie die we zagen opduiken en die we ook zullen gaan onderzoeken is het feit dat op de foto’s en uit de stalen bleek dat er ook parasieten in de kasten zaten, dus parasieten bij de bijen en op de bijen. Meestal interpreteert men de aanwezigheid van parasieten als iets negatief maar ook deze parasieten maken deel uit van een complex ecosysteem. Als het ecosysteem in evenwicht is, is er geen probleem. Het is enkel wanneer een bepaalde soort of een bepaalde parasiet dominant is dat er zich een verstoring voordoet. De interactie tussen bijen en parasieten is een belangrijk onderzoeksthema binnen de onderzoekgroep van Prof. Guy Smagghe, waar onder andere Dr. Niels Piot, Tina Tuerlings en Louella Buydens er onderzoek op voeren. 
 

Momenteel vind je al wat info online als je bloemen in je tuin of op je terras wil die bij-vriendelijk zijn, bijvoorbeeld op de site van Natuurpunt. Waar willen jullie met de uitrol van de AskBee applicatie naar toe? 

We willen antwoorden op de volgende vragen: Welke 3 tot 5 bijensoorten kan je via een uitgekozen bloemenmengsel aantrekken? Hoe kan je tuinbezitters aanraden om voor bepaalde bloemenmengsels te gaan? Op het einde van het project is ons doel dat mensen op basis van hun gps-locatie een bepaald bijen-ondersteunend bloemenmengsel kunnen selecteren. De AskBee (Alles voor een knappe en Bij-vriendelijke tuin) zal de meest optimale plantenmix bepalen voor de voorgestelde bijen per tuin per regio. Onze laatste data zullen binnenkomen eind 2022 en dan volgt de wetenschappelijke validatie van onze gegevens. We zullen op dat moment ook de expertise van het Europees Consortium NutriB2 (=Nutrition as critical link between Biodiversity and Bee health) en van het Interreg project BEESPOKE meenemen in ons verhaal. Pas daarna, we spreken dan toch al over eind 2023, volgt de ontwikkeling van de online-applicatie, wellicht in een eerste fase via een tool op een website. 
 

Heeft de pandemie jullie parten gespeeld bij de uitrol van het project? 

De pandemie op zich niet echt. Onze wervingscampagne liep pre-COVID. De uitval van de deelnemers is laag, onze bijenliefhebbers zijn gemotiveerd, het is alleen kwestie van de juiste balans te zoeken tussen te veel of te weinig met hen te communiceren. Soms sturen we al eens een mail met : ‘vergeet je bijenhotel niet!’. In ieder geval wil ik meegeven dat je de workload van een burgerwetenschapsproject niet mag onderschatten, op het vlak van organisatie en communicatie. Je denkt vrij snel dat dat meevalt 300 deelnemers, dat het een behapbaar aantal is, maar we zijn toch zo’n drie maanden bezig geweest met het uitrollen van onze stalen en het opstellen van laagdrempelige gedetailleerde protocollen vraagt tijd en energie. Maar we kennen ons finale doel, een bij-bloem netwerk in Vlaanderen en dat helpt!