Charter op maat

Scivil is zich van bij de opstart sterk bewust geweest van de grote vraag naar input op het vlak van open data en datamanagement binnen citizen science. Hoe is het kenniscentrum bij jou terecht gekomen als voorzitter? 

"Open data zijn inderdaad al lang geen buzzword meer. Organisaties en instellingen zijn vragende partij om duidelijke richtlijnen en heldere principes te krijgen, die hen sturen in het opendatalandschap. In onderlinge afspraak tussen Scivil en Digitaal Vlaanderen nam ik het voorzitterschap van de Werkgroep Datamanagement op, vooral omdat Digitaal Vlaanderen op dat vlak de nodige kennis en expertise in huis heeft rond datastandaarden, Linked Open Data, het vindbaar maken van overheidsdata via metadataplatformen e.a. Ga gerust even kijken op de webpagina van Digitaal Vlaanderen. Globaal kan je stellen dat het binnen de Werkgroep onze ambitie was om de bestaande solide, Vlaamse en Europese richtlijnen en praktijken inzake open data te combineren en toe te passen in het domein van de burgerwetenschap. Om onze expertise dus, die van de overheid maar ook die van de burgers, de academische wereld en de privésector, te bundelen, op te schalen én te versterken."

Voor wie zal het nieuwe Datacharter voor citizen science een bruikbare tool zijn? 

"We richten ons tot alle initiatiefnemers en deelnemers aan burgerwetenschapsprojecten. Dat kunnen burgers, overheden, wetenschappelijke instellingen en privé-organisaties zijn of een combinatie daarvan. Wat maakt iets dan tot een burgerwetenschapsproject in onze ogen? Dat is uiteindelijk de actieve betrokkenheid van burgers en vrijwilligers bij het volledige wetenschappelijke proces. We spreken m.a.w. zowel over burgers die mee een onderzoeksvraag definiëren en methoden afbakenen als over burgers die data verzamelen of verwerken op basis van wetenschappelijk betrouwbare protocollen en die resultaten communiceren."

Zonder twijfel gelden een aantal globale opendataprincipes ook voor citizen science. Anderzijds is citizen science een specifiek wetenschapsmodel door de sterke participatie van en interactie met burgers. Zijn unieke principes wenselijk? 
 
"Inderdaad, zo ervaren wij dat. Initieel zijn we met de werkgroep vertrokken van bestaande richtlijnen en charters. Denk maar aan het Open Data Charter van Smart Flanders, de 10 principes van de burgerwetenschap van de European Citizen Science Association (ECSA) en de FAIR-datamanagementprincipes binnen de wetenschappelijke wereld (Findable, Accessible, Interoperable and Reusable). We hebben principes samengevoegd, opgesplitst of geherformuleerd, we voegden bijkomende richtlijnen toe en legden in functie van citizen science de nodige accenten. We hielden rekening met de bevragingen in onze workshops, die het hele proces ondersteunden. Op die manier konden we op een aantal vragen rond datamanagement van burgerwetenschapsprojecten al een antwoord geven."

Vijf maal houvast
 
Op welke aspecten van datamanagement gaat het charter dieper in?
 
"We hebben met de leden van de werkgroep vijf thema’s gedefinieerd. Ik overloop ze even. Eerst en vooral zoomen we in op een Open attitude. Data vormen de brandstof van onze kenniseconomie en van de 4de industriële revolutie en ze renderen dus pas echt als ze zo breed mogelijk opengesteld worden. Het open aanbieden van data (via de juiste licenties) en van onderzoeksresultaten (via de juiste wetenschappelijke tijdschriften) is cruciaal. Privacy & ethiek zijn vervolgens uitermate belangrijk bij burgerwetenschap. Vooraf goede afspraken maken over de omgang met persoonlijke gegevens van burgers en over de data die zullen verzameld worden, getuigt van een professionele aanpak. Een derde thema is de Datahygiëne. Omdat de data-inzameling en -verwerking in handen is van vrijwilligers, verdient de datakwaliteit extra aandacht. Zo helpt een datamanagementplan (DMP) om de omgang met data te stroomlijnen. Dat mag je niet als een extra administratieve last of een verplicht nummer zien, integendeel, zo’n plan creëert net meerwaarde want het resulteert in kwalitatievere data voor het project. Thema vier is het gebruik van Datastandaarden en -formaten. Informatiemodellen opstellen en datastandaarden hergebruiken zijn twee uitstekende vertrekpunten om tot (semantisch) interoperabele data te komen en communicatie met anderen over jouw data te vergemakkelijken. Machineleesbare, open formaten en persistente identificatoren gebruiken zorgt voor technische interoperabiliteit. Tenslotte hebben we in ons nieuwe ‘Datacharter citizen science’ aandacht voor de Metadata, want het heeft weinig zin om mooi gestructureerde data volgens de regels van de kunst aan te bieden, als die niet vindbaar zijn voor geïnteresseerden omdat de metadata (de bijsluiter bij de data) ontbreken."

Meerwaarde

Hoe is het voorzitterschap van de Werkgroep Datamanagement voor jou verlopen? 

"Voor mij was burgerwetenschap een relatief onbekend terrein, hoewel mijn achtergrond als bio-ingenieur natuurlijk voor affiniteit zorgde met het wetenschappelijk onderzoek. Het traject van de kick-off in het najaar van 2019 tot het opleveren van het charter nu in het voorjaar van 2021 is een erg leerrijke ervaring geweest. Al snel kreeg ik hulp van Mieke Sterken, adviseur bij Scivil, bij het organiseren van workshops, het verwerken van feedback en het schrijven en redigeren van het charter. Tenslotte, en niet in het minst, kregen we waardevolle input van onze werkgroepleden, die vanuit hun ervaring de nodige accenten hebben gelegd."
 
Verwacht je dat het charter door andere partners zal geconsulteerd of overgenomen worden? Zullen we evolueren naar een situatie waarin de organisator van een citizen-scienceproject vooraf automatisch het charter raadpleegt? 

"Het eerste is vandaag al het geval. Voor lokale overheden werkt Scivil momenteel, samen met SMIT-VUB en IDEA Consult in opdracht van het Agentschap Binnenlands Bestuur, aan een draaiboek voor citizen science, waarbij het kersverse charter als vertrekbasis dient. Men verkent ook de piste om principes uit het charter op te leggen aan gesubsidieerde citizen-scienceprojecten of deze toch minstens warm aan te bevelen bij de opstart van nieuwe trajecten. Geen 'rules for the sake of rules', maar vanuit onze vaste overtuiging dat initiatiefnemers, deelnemers en gebruikers baat hebben bij open en interoperabele data. De meerwaarde van citizen science kan exponentieel toenemen door het systematisch in acht nemen van de principes die in het nieuwe ‘Datacharter voor citizen science’ worden opgelijst."