Huizenhoog potentieel

We namen in deze rubriek al eerder de onderwijskant van citizen science in het onderwijs onder de loep, we onderzochten de drempels en motivatoren voor de leerkrachten.  Nu is het de beurt aan de aanbieders van burgerwetenschapsprojecten, aan de wetenschappelijke actoren. Is citizen science in het onderwijs voor hen enkel een handige manier om aan datacollectie te doen of net een unieke kans om de aandacht voor een wetenschappelijk of maatschappelijk probleem te versterken? 

We praten met Arne Ven, projectmanager van Klimaatlink verbonden aan het departement Biologie van de Universiteit Antwerpen en Eric Struyf, onderzoeksleider aan het departement Biologie van de Universiteit Antwerpen. Beiden zien een huizenhoog potentieel in een gerichte implementatie van citizen science in het onderwijs, hun antwoorden zijn unisono. 

Hoe overtuigen jullie als Klimaatlink scholen en leerlingen om als burgerwetenschappers in een project te stappen, op welke voordelen wijzen jullie?

Via Klimaatlink krijgen scholen de kans de nieuwste inzichten in klimaatwetenschap in hun lessen te verwerken. Leerkrachten en leerlingen appreciëren dat. Doordat de lespakketten – dus ook de citizen science lespakketten – in samenwerking met wetenschappers én leerkrachten opgesteld zijn, zijn ze aangepast aan hun doelpubliek en erg gebruiksvriendelijk. Zo is er bijvoorbeeld aandacht voor de oorzaken van klimaatverandering, maar ook voor hitte en bosbranden, ijskappen en water. We proberen steeds actueel te zijn en de laatste stand van het wetenschappelijk onderzoek inzake klimaat mee te geven, dat vinden we belangrijk. In feite willen we met Klimaatlink een permanente koppeling realiseren tussen klimaatonderwijs en klimaatwetenschap.
 

Uitdagingen en variatie

Hoe zorgen jullie voor een ideale brug tussen project en school? 

We proberen zo breed mogelijk te gaan. De lespakketten zijn gemakkelijk aanpasbaar naargelang de interesses van de school, graad of leeftijd van de leerlingen. Zo werken we met verschillende ‘uitbreidingen’ die zowel extra informatie kunnen bevatten, als extra uitdagingen. Ook worden er voortdurend tips en tricks gegeven over hoe bepaalde lesdelen of onderdelen van het project in de school (vakoverschrijdend) uitgewerkt kunnen worden. 
We weten dat dit voor leerkrachten een belangrijke factor is. We ontwikkelden vier verschillende lespakketten rond klimaatverandering. Twee pakketten behandelen de basiswetenschap rond klimaatverandering en de mogelijke oplossing voor de klimaatproblematiek. De andere twee pakketten zijn praktijkgericht: met hands-on STEM-tools zetten de leerlingen zelf een klein wetenschappelijk project op, ze onderzoeken de impact van klimaatverandering op het knoppen van bomen en op de bodemdroogte.
 

Hoe integreren jullie innovatie in de klasprojecten? Gaat het meestal ook om groepswerk? 

We bieden zo veel mogelijk variatie in leermogelijkheden. De lespakketten zijn in samenwerking met leerkrachten opgebouwd, daardoor konden we maximaal inzetten op variatie en innovatie. Er is afwisseling tussen individueel werken en samenwerken (duo- of groepswerk),  tussen presentaties, spelletjes, open-leer-gesprekken, discussies … Bovendien worden er vaak voldoende mogelijkheden opengehouden, zodat de leerkracht zelf nog kan beslissen om een individueel werk wél als groepswerk aan te bieden of viceversa.

Vakoverschrijdend

In welke mate speelt de helpdesk een cruciale rol in het uitrollen van projecten? Was die er van bij de start of is die er gekomen nadat jullie de noodzaak ervan hadden bemerkt? 

In de lespakketten bestaat steeds de mogelijkheid om klimaatlink@uantwerpen.be te contacteren voor meer hulp en vragen. Die optie hebben we van in het begin aangeboden, ook omdat we op die manier zelflerend en zelfsturend zijn. De lespakketten worden wanneer nodig aangepast, bijvoorbeeld als er identieke vragen komen over een bepaald onderdeel. We staan er ook op om de leerkrachten zo goed mogelijk te ondersteunen, zo willen we een forum creëren waar leerkrachten elkaar helpen en rechtstreeks vragen kunnen stellen aan de wetenschappers van Klimaatlink.
 

Bestaan er nog echte of ingebeelde barrières die scholen of leerkrachten aanhalen om al dan niet te participeren in een burgerwetenschapsproject, zoals de leerstof is niet aangepast aan de leerdoelen of het project is te tijdsintensief? 

De laatste jaren is de interesse in correct klimaatonderwijs en leuke burgerwetenschapsprojecten enorm gegroeid. Scholen en leerkrachten begrijpen dat klimaat(verandering) nu deel uitmaakt van het dagelijks leven. Burgerwetenschapsprojecten bieden net de kans om vakoverschrijdend te werken en in die zin zijn er veel mogelijkheden om leerdoelen en eindtermen te bereiken. Bovendien kan de tijdsdruk onder leerkrachten en vakken verdeeld worden. Klimaatlink geeft telkens de optie om vakoverschrijdende samenwerkingen aan te gaan.
 

Bewustmaking

Hoe zullen jullie de projecten Knappe K(n)oppen en CurieuzeNeuzen in de Tuin aanbieden aan scholen? Wat zijn jullie verwachtingen qua sensibilisering? 

‘Knappe K(n)oppen’ zal aangeboden worden via een standaard lespakket (pdf afdrukbaar), en via een e-learning lespakket (werkbaar via tablet of pc). We hopen over heel Vlaanderen informatie te krijgen over het ontluiken van de bladeren in de lente. Alle data zijn welkom, we hopen het eerste jaar over heel Vlaanderen enkele scholen  te engageren voor het project en dat jaarlijks verder uit te breiden. Zo kunnen we leerlingen en leerkrachten bewust maken van het verschuiven van de seizoenen en de gevolgen ervan op de ecosystemen in ons eigen land. Klimaatverandering is nu eenmaal geen ver-van-mijn-bedshow.
 

Het burgerwetenschapsproject CurieuzeNeuzen in de Tuin anderzijds zal eind 2022 aflopen. Met het lespakket ‘Klimaat op school – op onderzoek in de bodem’ krijgen de scholen niet alleen de analyses van het Curieuzeneuzen in de Tuin onderzoek voorgeschoteld. Ze kunnen ook zelf bodemproefjes doen en de effecten van droogte en extreem weer uittesten. Zo zorgen we voor een duidelijke voortzetting van de ideeën uit ons citizen science project. Bovendien kunnen scholen met het pakket het microklimaat in de (school)tuin meer klimaatbestendig maken!

Onze pakketten zullen nog zeker ondersteund en verder ontwikkeld worden tot einde 2023, wannneer onze financiering voor het project afloopt. We zijn dus ook nog druk op zoek naar financierders voor na 2023, zodat we onze projecten met het onderwijs kunnen blijven aanbieden en uitbreiden.

Wie de mogelijkheden van burgerwetenschap grondig wil verkennen kan er vanaf 15 november 2022 de nieuwe Educatiegids van Scivil, voluit ‘Citizen Science in het onderwijs’ op naslaan. De gids wil aanbieders van citizen-scienceprojecten uitvoerig informeren over de werking van het onderwijs en over de mogelijkheden om burgerwetenschapsprojecten op een kwalitatieve manier in het onderwijs uit te rollen.