Van complex onderzoek naar meeslepende lessen in de klas: als de burgerwetenschapper een leerling is
Nemen onze tieners de veiligste fietsroute van en naar school en hoe veilig voelen ze zich eigenlijk in het verkeer? Kunnen kinderen een belangrijke bijdrage leveren aan de sterrenkunde door trillende sterren te beluisteren en te herkennen aan hun stergeluid?
Twee wetenschappelijke basisvragen van twee opmerkelijke STEM/STEAM-projecten die citizen science vlot integreren in de klas. Hoe je als wetenschapper of als leerkracht de vertaalslag kan realiseren van complex wetenschappelijk onderzoek naar meeslepende lessen in de klas, daar weten de enthousiaste onderwijsprofessionals Tim Louagie en Lara Schallenbergh het antwoord op. Beiden zijn verbonden aan Brightlab, Tim is educatief medewerker, eerste graad secundair onderwijs, hij rolt het project ‘Weg van ’t school’ uit en Lara, die educatief medewerker lagere school is, lanceert het project ‘Stemmige Sterren’ (meer uitleg over de projecten is te vinden in de bijgevoegde kaders). Het spreekt voor zich dat de raadgevingen van deze onderwijs experten voor citizen science in de klas verhelderend zijn. We lijsten de tips op en voegen er hun concrete suggesties aan toe.
1. Sluit met je burgerwetenschapsproject aan op de leefwereld van de jongeren
Tim Louagie: ‘Het is een eenvoudige maar effectieve stelregel. Zorg dat het project dat je wil uitrollen op maat is van de klas of de leeftijd die je wil aanspreken. Dat betekent dat je het leerplan van een bepaalde graad, de leerdoelen, de leerverwachtingen en de specifieke eigenschappen van het lager of het secundair onderwijs mee in rekening brengt. Zo kan je in het secundair onderwijs vrij abstract de ‘why’ vraag introduceren. In die zin dat je het wetenschappelijk en maatschappelijk belang van wetenschappelijk onderzoek kan toelichten en dat die waaromvraag zowel voor leerlingen als leerkrachten een extra motiverende factor is, die tot een groot engagement zal leiden. Elke leerling beseft waarom zijn of haar bijdrage essentieel is, als deel van een groter geheel. In de lagere school daarentegen leg je best de nadruk op een globale maar concrete verhaallijn, ellenlange nauwkeurige observaties zijn hier niet op hun plaats, het moet behapbaar blijven. Zowel leerkrachten als leerlingen willen in de lagere school snel resultaat boeken.’
Lara Schallenbergh: ‘Dat snelle resultaat behalen hangt ook samen met het feit dat klassen in lagere scholen graag toewerken naar een interactief toonmoment, waarop de resultaten van een project aan ouders of grootouders getoond worden. Lagere scholen koppelen hun engagement in een citizen science project bij voorkeur aan bestaande activiteiten zoals ‘de week van het bos’ bijvoorbeeld. Dat heeft te maken met de optimalisatie van de beschikbare leertijd. Opgelet, slaag je erin een project in hun leefwereld in te trekken dan heb je geen enthousiastere onderzoekers dan lagere school leerlingen. Voor veel citizen science projecten zijn kinderen een vergeten doelgroep, nochtans zijn ze perfect in staat om te observeren of data te verzamelen. Stuur ze het bos in en ze komen op een drafje met twintig bodemstalen of insecten terug.’
Op maat werken en waar mogelijk in co-creatie met leerkrachten en leerlingen, dat is de sleutel tot succes.
2. Verlies de leerkracht niet uit het oog
Lara Schallenbergh: ’’Ik kan dit niet, ik ben geen wetenschapper’, soms horen we zo’n uitspraak van leerkrachten die niet weten dat we hen stap voor stap begeleiden bij de uitrol van een project. We organiseren webinars, we doorlopen bookwidgets, we zorgen voor duidelijk afgelijnde lesvoorbereidingen en geïntegreerde doe-pakketten. We weten als onderwijsprofessionals dat leerkrachten een sleutelrol spelen in het enthousiasmeren van jongeren voor wetenschap en technologie en al helemaal in het lager onderwijs.’
Tim Louagie: ‘Meteen ook de reden waarom we niet alleen kant en klaar materiaal klaarstomen, maar ook voor extra navormingen en bijscholingen zorgen. Dat leerkrachten ook zelf kunnen bijleren is een belangrijke meerwaarde van wetenschappelijke projecten in het onderwijs. We mogen niet uit het oog verliezen dat leerkrachten een scharnierfunctie vervullen omdat zij op hun beurt leerlingen warm maken en engageren.’
3. Zorg voor een didactische vertaalslag: stem je burgerwetenschapsproject in het onderwijs af op de bestaande leerplannen, op de eindtermen én op de jaarplanning
Lara Schallenbergh: ’STEM-lessen zijn momenteel nog niet in het curriculum van het lager onderwijs opgenomen. Dat betekent dat bijvoorbeeld ‘leren over de ruimte’ niet in het leerplan is opgenomen en er geen specifieke eindtermen voor bestaan. Met ‘Stemmige Sterren’ zetten we daarom ruimer in op de eindtermen op het vlak van ontwerpend en onderzoekend leren. Het is vaak een kwestie om op lagere schoolniveau de directie te overtuigen van het belang van onderzoekend en ontwerpend leren en van technologie. De beste maanden om een burgerwetenschapsproject in lagere scholen uit te rollen zijn oktober, november, januari en februari. December en juni zijn een no-go omwille van de toetsen. In het eerste leerjaar kan juni dan weer wel een optie zijn omdat het leerprogramma er soms al op zit.’
Tim Louagie: ’Het is belangrijk om in te schatten in welke mate de workload voor leerkrachten haalbaar is, als je met je project komt aanzetten. De geleverde inspanningen moeten in evenwicht zijn met de verplichte eindtermen die in het leerplan zijn opgenomen. De onderwijstijd van leerkrachten secundair onderwijs is sowieso beperkt en begrensd door de lesuren. We weten bijvoorbeeld dat de leerkrachten van de derde graad in de nabije toekomst niet veel speelruimte zullen hebben, ze zijn volop bezig met de introductie en verwerking van de nieuwe eindtermen. Anderzijds is het mogelijk dat een citizen science project in zijn geheel heel wat nieuwe eindtermen direct samen afvinkt en dan zijn er wel weer mogelijkheden. Op maat werken en waar mogelijk in co-creatie met leerkrachten en leerlingen, dat is de sleutel tot succes.’
4. Het potentieel van citizen science in de klas is momenteel onderbenut
Tim Louagie: ’Citizen science is momenteel nog niet doorgebroken op de schoolvloer. Organiseren we met Brightlab een navorming en vragen we aan de leerkrachten of ze het principe van de burgerwetenschap kennen, dan zal 90 tot 95 % daar negatief op antwoorden. Dat wil meteen ook zeggen dat er een enorm potentieel is voor organisatoren van citizen science projecten. Sterk gemotiveerde leerkrachten zoeken immers inventieve en innovatieve manieren om technologie en digitale vaardigheden in de klas te introduceren. Het is nu cruciaal om die grote wil om te experimenteren efficiënt en effectief aan te boren.’
Weg van ’t school, STEM en fietsveiligheid
Jonge fietsers tussen 12 en 14 jaar zijn jammer genoeg vaak het slachtoffer van een verkeersongeval. In het project ‘Weg van ’t school’ brengen leerkrachten en leerlingen de fietsroutes van en naar school nauwkeurig in kaart. Met het burgerwetenschapsproject Fietsbarometer van UGent verwerken ze vervolgens de gegevens in een visueel duidelijke GIS kaart. Na analyse van de kaart bedenken de leerlingen in groep een oplossing om hun route veiliger te maken. Zo doorlopen de jongeren in dit project zowel een onderzoeks- als een ontwerpproces. Het lesmateriaal en een begeleidende webinar voor de leerkrachten zijn vrij te bekijken en te downloaden.
Meer informatie over Fietsbarometer en Weg van't school.
Stemmige Sterren, STEAM en sterrenkunde
Sterren trillen zoals muziekinstrumenten. Een muziekinstrument herken je aan de specifieke klankkleur of het timbre van het instrument. Net zo kan je sterren herkennen aan het geluid van de sterrentrillingen. In het citizen science project Astrosounds luisteren burgers naar sterren en leveren zo een bijdrage aan de sterrenkunde. Stemmige Sterren is een STEAM project over ruimte en geluid voor de hele lagere school. In de eerste graad creëren de leerlingen een luisterverhaal, in de tweede graad maken de leerlingen een instrument gebaseerd op het geluid van een ster en in de derde graad tenslotte leren de jonge sterrenkundigen met het programma Sonic Pi programmeren en ontwerpen ze een eigen sterrengeluid en luidspreker. Stemmige sterren wordt van november 2022 tot maart 2023 in 50 klassen uitgetest, de uitrol is gepland in september 2023.
Meer informatie over Astrosounds en Stemmige sterren.
Interview en tekst: Hilde Devoghel (Tales and Talks)
Foto's: An Van Gijsegem
Wie de mogelijkheden van burgerwetenschap wil verkennen kan er vanaf 15 november 2022 de nieuwe Educatiegids van Scivil, voluit ‘Citizen Science in het onderwijs’ op naslaan. De gids wil aanbieders van citizen-scienceprojecten uitvoerig informeren over de werking van het onderwijs en over de mogelijkheden om burgerwetenschapsprojecten op een kwalitatieve manier in het onderwijs uit te rollen.
