Kruisbestuiving

Aan het project MamaMito ging een fase van intensieve voorbereiding vooraf, maar jullie waren niet aan jullie proefstuk toe?  

"De kern van ons team, onder leiding van Jan Geypen en mezelf (KU Leuven, Histories vzw en Familiekunde Vlaanderen), initieerde al sinds 2009 verschillende burgerwetenschapsprojecten die stambomen en DNA combineren. Die projecten kenden een instant succes onder Vlaamse genealogen, met een vaste kern van enkele duizenden vrijwilligers. Zo’n brede en trouwe community was bijzonder nuttig voor ons onderzoek. We konden op korte termijn data en DNA-stalen verzamelen."

"Met MamaMito proberen we nu een veel breder publiek te bereiken en niet enkel de ‘klassieke’ genealogen en geïnteresseerden. Dat is nodig omdat verwantschappen in moederlijke lijn moeilijker te vinden zijn, we hebben de hulp nodig hebben van zoveel mogelijk Vlamingen. Onze communicatie-aanpak is nu ruimer en dus ontwikkelden we een logo, een webapplicatie, een folder, enz."

Opvallend is dat jullie de krachten bundelen. MamaMito is een initiatief van Histories vzw, KU Leuven, VUB, Meemoo en Familiekunde Vlaanderen. Zo’n geïntegreerde aanpak geeft de grootste garantie op succes?

"Met MamaMito maken we een kruisbestuiving tussen genealogie, biologie en geneeskunde en engageren we het brede publiek. Bij zo’n interdisciplinair en interactief project is het noodzakelijk dat er verschillende organisaties betrokken zijn. Elk van die partners heeft een meerwaarde voor het project. Histories vzw is de professionele vereniging die de citizen science projecten rond genetische genealogie coördineert. De brede vrijwilligersvereniging Familiekunde Vlaanderen helpt deelnemers persoonlijk met hun specifieke genealogische vragen. KU Leuven en VUB zijn dan weer essentieel voor het wetenschappelijk onderzoek rond mitochondriaal DNA. Tijdens onze voorbereiding bleek ook Meemoo (het nieuwe ‘Vlaams instituut voor het archief’) van groot belang voor de ontwikkeling van onze webapplicatie, die bovendien om een intensieve tijdsinvestering vraagt. Intussen verricht Meemoo als officiële partner ook heel wat taken rond archivering en ontsluiting. Een gouden tip is trouwens om vooraf een partnerfiche op te stellen. Zo’n partnerfiche bevat duidelijke afspraken en beschrijft de voordelen van de samenwerking."

Moederlijnen

Het opzet van MamaMito is zo veel mogelijk burgers hun maternale stamreeksen in kaart te laten brengen, gecombineerd met genetisch onderzoek. We begrijpen dat er op dat vlak een grote lacune is? 

"Absoluut. De maternale stamlijn of moederlijn is interessant voor biologisch en genetisch onderzoek. Een speciaal stukje DNA, het mitochondriaal DNA, wordt enkel via de moeder en dus uitsluitend in moederlijn overgeërfd. Door het mitochondriaal DNA van verre maternale verwanten te vergelijken, zullen we heel wat te weten komen over de genetische variatie op het mitochondriale DNA tussen en binnen families in Vlaanderen. Maar het is bijzonder moeilijk om verre maternale verwanten op te sporen! De reden is natuurlijk dat moederlijke of maternale verwanten geen familienaam met elkaar delen. Stamboomonderzoek is vandaag eerder een mannenzaak, ook wij concentreerden ons in eerdere projecten voornamelijk op het mannelijke Y-chromosoom, maar onze familiegeschiedenis werd ook gevormd door onze ‘voormoeders’."

"Met MamaMito gaan we dus op zoek naar voormoeders en naar verre verwanten in moederlijke lijn. Vervolgens worden die verre maternale verwanten uitgenodigd voor een analyse van hun moederlijke Mito-DNA."

Hoe gaan jullie concreet te werk? 

"Tijdens de eerste zes maanden van het project, dat op 1 maart gestart is, kunnen de deelnemers hun maternale stamboom opzoeken en laten valideren door ons MamaMito-team. Op basis van de genealogische data zal onze webapplicatie vervolgens verre verwantschappen zoeken onder de deelnemers. Zo’n 200 koppels van verre maternale verwantschappen zullen finaal geselecteerd en uitgenodigd worden voor het genetisch onderzoek. We hopen de volgende onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden:

• Hoe zeker zijn we dat de maternale verwantschappen op basis van geschreven archiefdocumenten ook biologisch overeenkomen?
• Wat is de mitochondriale variatie in Vlaanderen? Welke evolutionaire lijnen vinden we terug in onze populatie?
• Wat is de mutatiesnelheid van het mitochondriale DNA op basis van verre maternale verwantschappen?

De genetisch genealogische resultaten zullen relevant zijn voor verschillende disciplines, zoals historische demografie, biologie en medische genetica. We hopen die resultaten internationaal en peer-reviewed te publiceren."

Het genealogisch virus

Stamboomonderzoek is traditioneel gezien populair in Vlaanderen, is dat een voordeel voor jullie project? 

"Stamboomonderzoek is zeer populair in Vlaanderen. Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 7 op de 10 Vlamingen interesse hebben in hun familiegeschiedenis. Dat is natuurlijk een enorm voordeel om deelnemers, geïnteresseerden en gevorderde genealogen voor onze studies te rekruteren. We leiden onze deelnemers ook (deels) op, zodat ze zich een onderzoeksmethode eigen kunnen maken. Het is een schitterende hobby, je leert veel bij over je eigen afkomst maar ook over historisch en wetenschappelijk onderzoek. Het enige nadeel is dat wanneer je eenmaal gebeten bent door het genealogisch virus, je er echt verslaafd aan kunt worden. Maar daar zijn we graag verantwoordelijk voor!"

Een gerichte communicatie is cruciaal voor het welslagen van een citizen science project, maar jullie hebben al wat ervaring op dat vlak? 

"Inderdaad. Zo zoeken we zelf altijd heel bewust naar mediakanalen die andere burgerwetenschapsinitiatieven net niet bereiken. Een vorig citizen science project stelden we met veel succes voor op EclipsTV (de Vlaamse tv-zender voor 55+). Dat zorgde voor opvallend positieve reacties en veel nieuwe vrijwilligers. En ook al zijn deze inspanningen niet meteen zichtbaar voor beleidsmakers of wetenschapsjournalisten, ze zijn essentieel om onze eigen doelstellingen te behalen. Verder is er uiteraard onze genealogische community die we zeer gericht bereiken via onze actieve Facebookgroep met zo’n 5000 Vlaamse genealogen. Tel daar de nieuwsbrieven van partners als Histories vzw en Familiekunde Vlaanderen en onze vaste columns in genealogische tijdschriften (Vlaamse Stam, Gen.magazine...) bij op en je weet dat we een groot bereik hebben. Het brede publiek zullen we nu voor MamaMito rekruteren via de klassieke media en een social mediacampagne. Ons wetenschappelijk onderzoek rond stambomen en DNA kreeg in het verleden heel wat media-aandacht, daardoor kunnen we onze nieuwe projecten rechtstreeks aan journalisten voorstellen."

Wat betekende de oprichting van Scivil voor jullie? 

"We zijn met MamaMito niet aan ons proefstuk toe, maar de oprichting van Scivil heeft er wel voor gezorgd dat we nu buiten de comfortzone van onze trouwe community met duizenden Vlaamse genealogen durven kijken. Dankzij Scivil en de algemene interesse in citizen science kunnen we nu een veel breder publiek aanspreken."