De Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) brengt de luchtkwaliteit in België in kaart door de gegevens van 112 meetstations verspreid over heel Vlaanderen te analyseren en wiskundig te interpoleren. Maar deze bestaande referentiemeetstations zijn duur, weinig flexibel én er staan er momenteel maar twee (op korte termijn drie) in heel Limburg. Terwijl net Limburg grenst aan het sterk vervuilende Ruhrgebied en zelf ook een aantal prominente industriële zones telt. Aan het woord is Ilse Vermeulen, bio-ingenieur en dr. in de medische wetenschappen, zij is projectleider van het citizen science project HASSELair.

Bewust meten

Dynamisch en lokaal de luchtkwaliteit in Hasselt opmeten zodat Limburg niet langer een blinde vlek is op de kaart van de luchtkwaliteitsmetingen. Dat is wat het project HASSELair wil gaan doen. Burgers en scholieren zullen binnen en buiten de grote ring in Hasselt, exclusief fijn stof in de lucht meten.

“Dat is een bewuste keuze”, verklaart Ilse, “door te focussen op één parameter, namelijk fijn stof (PM2.5 en PM10) kan elke Hasselaar zo met de sensor aan de slag. Het toestel is makkelijk in gebruik en burgers en scholieren kunnen het zelf in mekaar zetten. Dat doen ze in laagdrempelige workshops waar ze vooral de problematiek rond luchtvervuiling en de mogelijkheden en beperkingen van de eenvoudige sensoren leren inschatten.” De eerste twee burgerworkshops, goed voor 50 sensoren, waren zo’n drie weken na de aankondiging van het project al volledig volzet. Er volgen nog twee workshops en Hasseltse jongeren zullen aan de Techniek en Wetenschapsacademie van de hogeschool UC Leuven-Limburg in totaal op termijn nog zo’n 400 sensoren bouwen.

Duurzame feedback

Wie een sensor bouwt kan die aan zijn buitengevel bevestigen, connecteren met het open source dataplatform van Luftdaten en starten met de metingen. De meetresultaten van het brede burgernetwerk zullen trouwens voor iedereen zichtbaar zijn, anoniem weliswaar, op de website Luftdaten.info. Op de website hasselair.ucll.be zie je op termijn de resultaten duidelijk op een kaart van Hasselt geprojecteerd.  

“Op termijn”, zo zegt Ilse Vermeulen, “willen we deze data koppelen aan de data die we via een ander lopend project ASTMApping binnen krijgen. ASTMApping plaatst 37 snuffelpalen binnen de Hasseltse ring. De palen bevatten kleine, gekalibreerde sensoren die op elk moment de samenstelling van de lucht opmeten (stikstofdioxide, zwaveldioxide, ozon en fijn stof). De data worden verfijnd door astmapatiënten. De redmedicatie van deze risicogroep voor luchtvervuiling wordt uitgerust met gps-lokalisatie. Het tijdstip waarop en de plaats waar patiënten naar hun puffer grijpen wordt geregistreerd. Zo zullen we uiteindelijk tot een genuanceerde visualisatie van de luchtvervuiling en de hotspots in Hasselt komen, waarbij we rekening houden met bijvoorbeeld de weersomstandigheden, het verkeer enz. Dat communiceren we in een finaal rapport en in een concreet beleidsadvies, zo krijgen onze burgerwetenschappers de duurzame feedback die ze verdienen.“

Een meerwaarde? Absoluut!

In een volgend stadium van het citizen science project zullen 90 vrijwilligers ook ‘wAIRables’ dragen. Sensoren waarmee ze 3 maanden rondlopen en zo dynamisch het fijn stof opmeten. “Mensen spenderen het grootste deel van de dag niet thuis terwijl de sensoren wel thuis worden opgehangen. Om een beter beeld te krijgen van hun persoonlijke blootstelling aan fijn stof, gaan we dus werken met draagbare sensoren.”

Ilse Vermeulen is enthousiast over de samenwerking met de Hasselaren: “Met een relevante maatschappelijke problematiek kan je burgers goed motiveren om zich in te zetten. Laagdrempelige en zeer specifieke communicatie over het opzet van je project is wel cruciaal. Voor alle betrokken partners en voor mezelf als onderzoeker is het absoluut een meerwaarde om met citizen scientists aan de slag te gaan.”

HASSELair wordt geleid door het expertisecentrum Sustainable Resources van de hogeschool UC Leuven-Limburg. Partners van het project zijn de Techniek- en Wetenschapsacademie van de hogeschool UC Leuven-Limburg en de dienst Leefmilieu van de stad Hasselt. Het project wordt gesubsidieerd door Departement EWI van de Vlaamse overheid.