Hoe? | Scivil

In het grootste deel van de citizen-scienceprojecten dragen burgerwetenschappers bij aan het onderzoek door data te verzamelen. Dit doen ze door (te):

observeren;
tellen;
fotograferen;
sensoren of toestellen gebruiken;
meten;
...

of door data te analyseren:

annoteren;
transcriberen;
interpreteren;
...

Maar burgerwetenschappers kunnen evenzeer betrokken worden bij andere stappen in het wetenschappelijk proces. Zo kunnen ze (mee) bepalen wat er precies onderzocht moet worden en wat de onderzoeksvraag wordt, (mee) bepalen welke protocollen en methodes ze zullen toepassen om het onderzoek uit te voeren en rapporteren over de resultaten van het onderzoek.

Burgerwetenschappers worden het vaakst betrokken bij dataverzameling of -analyse, maar het is bijzonder waardevol wanneer ze ook bijdragen aan de andere stappen in het onderzoeksproces.

Onderzoek en participatie: twee pijlers van citizen science

Binnen en buiten de citizen-sciencegemeenschap lopen de discussies soms hoog op over welke initiatieven wel of geen citizen science genoemd kunnen worden. We willen vermijden om citizen science te veel te beperken met strikte criteria en definities, maar er zijn twee kernvragen die we kunnen stellen om te bepalen of een project al dan niet citizen science is:

Wordt er aan onderzoek gedaan?
Op welke manier participeren burgers aan het onderzoek?

Zonder wetenschappelijk onderzoek kan je niet van citizen science of burgerwetenschap spreken. In een citizen-scienceproject moet dus steeds onderzoek gevoerd worden. Bij dit onderzoek worden burgerwetenschappers betrokken; niet als objecten van het onderzoek maar als (mede-)uitvoerders van de onderzoekstaken. Dat wil zeggen dat burgerwetenschappers zelf onderzoeksdata verzamelen of analyseren en mogelijk ook bijdragen aan andere aspecten van het onderzoek.

Onderzoek waarin mensen deelnemen aan proeven, interviews geven, enquêtes invullen of focusgroepen bijwonen, noemen we dus geen citizen science. Nemen de deelnemers zelf een actieve rol op bij het organiseren, afnemen of verwerken van deze proeven, interviews, enquêtes of focusgroepen, dan spreken we wel van citizen science.

In dezelfde zin is participatie alleen niet voldoende om van citizen science te spreken. Heel wat participatieve trajecten willen burgers actief betrekken bij beleid of innovatie. De methodes die in deze trajecten gebruikt worden, kunnen ook toegepast worden in citizen science. Als deze methodes geen data aanleveren waaruit wetenschappelijke conclusies getrokken (kunnen) worden, is het geen citizen science.

Als we enkele initiatieven aan deze vragen toetsen, kunnen we een onderscheid maken tussen citizen science en participatietrajecten. Daarbij willen we noteren dat we het label citizen science niet als kwaliteitsmerk of waardeoordeel willen toekennen. Citizen science is geen noodzakelijkheid, maar een onderzoeksmethode die niet altijd toegepast kan of moet worden.

FixMyStreet

Is dit citizen science of niet?

Burgers kunnen op FixMyStreet incidenten in de openbare ruimte (afval, beschadigd trottoir, defecte verkeerslichten,...) melden bij hun stad of gemeente.
Hoewel het opladen van foto’s en observaties naar een applicatie of online platform bij citizen science vaak door vrijwilligers wordt gedaan, worden ze bij FixMyStreet niet opgeladen om bij te dragen aan een onderzoek. Een erg waardevol initiatief, maar we noemen het geen citizen science.

Waarnemingen.be

Is dit citizen science of niet?

De foto’s en observaties van dieren en planten die opgeladen worden naar Waarnemingen.be, worden verzameld in een enorme databank die beschikbaar is voor onderzoek naar biodiversiteit. Die bijdrage aan een onderzoek, maakt dat we bij Waarnemingen.be wel van citizen science spreken.

Gemeente-Stadsmonitor

Is dit citizen science of niet?

De Gemeente-Stadsmonitor is een beleidsmonitor die de brede omgeving van een gemeente of stad in beeld brengt aan de hand van een 300-tal indicatoren of cijferreeksen. Ruim 100 hiervan zijn afkomstig uit een grootschalige driejaarlijkse burgerbevraging.

In alle 300 Vlaamse gemeenten worden burgers uitgenodigd om een vragenlijst in te vullen en om zo te laten weten hoe ze het wonen en leven in hun gemeente of stad ervaren. Hoewel we deze burgerbevraging zeker een onderzoek kunnen noemen, dragen de burgers alleen bij door een vragenlijst te beantwoorden. Ze zijn dus een deel van het onderzoek, maar nemen er geen actieve rol in op. Een grootschalig onderzoek, maar geen citizen science.

Straatvinken

Is dit citizen science of niet?

Straatvinken engageert burgerwetenschappers om één keer in het jaar gedurende een uur het verkeer in hun straat te tellen. De resultaten van deze telling worden voor heel Vlaanderen onderzocht door de Universiteit Antwerpen en KU Leuven, maar geven steden en gemeenten ook een inzicht in hoe de verhoudingen in het verkeer jaar na jaar evolueren op hun grondgebied. De burgerwetenschappers dragen actief bij aan het verzamelen van deze onderzoeksdata, we hebben het hier zeker over citizen science.

Naar de volgende pagina: Om welke redenen wordt aan citizen science gedaan?