Stap 1: Duid verantwoordelijken aan en creëer draagvlak

Citizen science is een nieuw thema, waar lokale besturen in Vlaanderen vandaag nog maar weinig vertrouwd mee zijn. Een eerste vraag hierbij is dus: wie trekt de zaak op gang binnen het bestuur? 
We hebben verantwoordelijken en ambassadeurs nodig op twee niveaus: zowel op het algemene organisatieniveau, als binnen de verschillende diensten van de stad of gemeente. 
 Op organisatieniveau is het wenselijk om de bevoegdheid of verantwoordelijkheid voor citizen science zowel ambtelijk als politiek toe te wijzen. Uit de praktijk leren we dat citizen science  doorgaans verankerd wordt:

• bij de medewerker en schepen die verantwoordelijk zijn voor data en analyse;
• bij de medewerker en schepen die verantwoordelijk zijn voor participatie.

De verantwoordelijkheid vastleggen zorgt ervoor dat er een aanspreekpunt is en dat het overzicht op organisatieniveau behouden blijft: welke initiatieven zijn er op het grondgebied, hoe worden de data bijgehouden etc.

Daarnaast is het aangewezen dat elke dienst de mogelijkheden van citizen science overweegt voor zijn beleidsdomein. Ook het concrete engagement van de gemeente of stad in een citizen-scienceproject wordt het best opgenomen door de diensten die verantwoordelijk zijn voor het thema. De dienst mobiliteit is dan betrokken bij een citizen-scienceproject rond mobiliteit, terwijl de dienst omgeving of leefmilieu een project rond luchtkwaliteit opvolgt.

Als een bestuur zich voor meerdere en complexe projecten heeft geëngageerd, is het ook mogelijk om op organisatieniveau of op projectniveau een werkgroep te installeren. 

Stap 2: Inventariseer initiatieven en stakeholders

Uit een bevraging van lokale besturen blijkt dat steden en gemeenten doorgaans weinig zicht hebben op de citizenscience-initiatieven op hun grondgebied. Start het citizen-sciencebeleid vanuit een goede inventarisatie. Ga verder dan een loutere oplijsting van de afgeronde, lopende en geplande projecten binnen jouw stad of gemeente en maak kennis met de betrokken burgers en organisaties, bevraag hun plannen, motivatie, noden etc. 

In deze kennismakingsfase is het interessant om een ontmoetingsmoment te voorzien met de citizenscience-initiatieven. Daarmee sla je als bestuur twee vliegen in één klap: je leert de initiatieven beter kennen en je geeft ze ook het gevoel dat ze gewaardeerd en gehoord worden. Let er wel op dat niet alle citizenscience-initiatieven zichzelf zullen herkennen in de term citizen science of burgerwetenschap. Denk maar aan lokale natuurgidsen die bepaalde diersoorten extra in de gaten houden,  heemkundige kringen, vrijwilligers bij archeologische opgravingen etc.
 

Stap 3: Maak een projectplan

Het uitdenken van een citizen-sciencebeleid is geen solowerk. Je doet het samen met medewerkers uit de verschillende diensten en je rapporteert ook aan het bestuur, net als bij andere acties en doelen. Het is belangrijk om hierbij niet over één nacht ijs te gaan. Denk goed na over hoe je een en ander aanpakt en organiseert. 

Maak een concreet projectplan om het citizen-scienceverhaal te introduceren bij het bestuur. In dat plan benoem je o.a.:

• de stappen die je wil zetten. Ons voorstel in tien stappen kan je als onderlegger gebruiken;
• de resultaten die je wil bereiken. Het eindresultaat is een organisatiebrede visie en wellicht één of twee concrete toepassingen. Benoem ook tussentijdse stappen, zoals de opmaak van een kansenkaart die de kansen van citizen science voor de gemeente samenvat (zie hoofdstuk 2), een afsprakenkader over omgaan met data (zie hoofdstuk 6) etc.;
• de mensen die je wil betrekken (zie hoofdstuk 5). Je kan als verantwoordelijke zelf de aftrap geven, maar betrek snel collega’s uit de verschillende diensten in het traject en vorm een kleine kerngroep met enthousiastelingen. Met hen kan je meer in de diepte reflecteren over de rollen die het bestuur voor zichzelf voorziet en de vormen van ondersteuning (zie stap 6). Voorzie in het traject ook één of twee aftoetsingsmomenten met burgers, citizenscience-initiatieven, scholen en andere stakeholders die zich engageren in citizen science;
• het tijdspad dat je voor ogen hebt.

Stap 4: Benoem de kansen voor het bestuur

Een draagvlak creëren voor citizen science (vermeld bij stap 1) is een doorlopend proces. Het betekent ook de concrete meerwaarden benoemen voor het bestuur. Als medewerkers en bestuurders de voordelen zien, zul je ze ook gemakkelijker  motiveren. Organiseer daarrond een interactieve workshop met collega’s uit de verschillende diensten en besteed aandacht aan alle domeinen. Leefmilieu of mobiliteit zijn vaak genoemde thema’s voor citizen science, maar ook in de sfeer van cultuur, sport, gezondheid, welzijn of openbaar domein zijn er interessante toepassingen. Denk bijvoorbeeld aan:

• de geschiedenis van de gemeenten opbouwen aan de hand van foto’s die burgers insturen, verder indelen en beschrijven;
• samen met burgers plekken van zwerfvuil identificeren, de kenmerken ervan ontdekken en acties op touw zetten;
• hiaten in de sociale dienstverlening inventariseren en analyseren.

Citizen science hoeft trouwens niet altijd te gaan over (nieuwe) dataverzameling. Je kan ook werken met bestaande data die burgers verder analyseren, of waarrond je discussietafels opzet. 
Concrete kansen benoemen betekent niet dat het bestuur daarin zelf het initiatief moet nemen. We geloven net sterk in het omarmen en aanmoedigen van bottom-up initiatieven. 

Naar de volgende pagina: Keuzes maken